Ένα καρτούν και μια σκέψη για το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας

 Ένας προβληματισμός από τα παλιά 

Η τρίτη Δευτέρα του Γενάρη, γνωστή στα αγγλικά ως "Blue Monday", θεωρείται ως η πιο θλιμμένη μέρα του έτους. Τότε λένε, ερχόμαστε αντιμέτωποι/ες με χρέη των γιορτών, όταν ξοδεύαμε χρήματα για να μπει η χαρά στη ζωή, με ανεκπλήρωτες προσδοκίες και άπιαστους στόχους, με ανησυχία για το μέλλον. Η διαπίστωση αυτή μου θύμισε ένα παλιό αλλά πάντα επίκαιρο καρτούν, για το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας

Το θέμα του καρτούν

Ο δημιουργός του, Steve Cutts, υφαίνει μια ταινία μικρού μήκους με τον τίτλο Happiness στη βάση της έκφρασης rat race. Του αγώνα, δηλαδή, χωρίς νόημα και χωρίς τέλος για την επικράτηση έναντι των άλλων και την κατάκτηση της ευτυχίας. Για την απόκτηση και επίδειξη αγαθών που επιβεβαιώνουν μια επιτυχημένη και ευτυχισμένη θέση στην κοινωνία. Ενός αγώνα που θυμίζει το κυνήγι του ποντικού μέσα στο κλουβί του – όσο κι αν τρέξει, παραμένει στο ίδιο σημείο. Ενδιαφέρον θέμα για καρτούν, το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας στη βάση μιας ανάγκης (;) για επικράτηση και πιθανή συντριβή των άλλων.

Στη θέση των ανθρώπων στον αγώνα και στην καθημερινότητα της πόλης, βλέπουμε στο καρτούν ποντικούς. Να προσπαθούν να ανταποκριθούν στους ρυθμούς της πόλης και στους κανόνες του αγώνα. Να φεύγουν από το σπίτι παραπατώντας, να μπαίνουν στο αυτοκίνητο βιαστικά, να οδηγούν με φόρα κάνοντας περίεργες προσπεράσεις και στο τέλος, να εγκλωβίζονται στο χάος της κυκλοφορίας. Αδιέξοδο... Ένας ήχος βασιλεύει στο χάος, αυτός του κορναρίσματος. Παρόμοιες σκηνές στην προβλήτα του μετρό. Ένα χάος σε χρώμα γκρι με φόντο αφίσες με πρόσωπα χαμογελαστά. Αυτό που διαφημίζουν υπόσχεται ευτυχία. Μια ασφυκτική εικόνα για μια ασφυκτική αλήθεια.

Την ημέρα των μεγάλων εκπτώσεων, οι ποντικοί τρέχουν να μπουν σε ουρές χιλιομέτρων με την ελπίδα να προλάβουν να μπουν στο κατάστημα-στόχο και να αγοράσουν ό,τι πιο φθηνό υπάρχει. Μόλις τα καταφέρουν, πλέον μέσα στο κατάστημα, δεν διστάζουν να δαγκώσουν το χέρι των διπλανών τους για να πετύχουν τον σκοπό τους. Τι κι αν δεν χρειάζονται αυτό που κουβαλούν στα χέρια τους. Τι κι αν σπάσει και αχρηστευτεί στον αγώνα για την επικράτηση. Στο βάθος, ο ιδιοκτήτης, σαν να αναρωτιέται αν αξίζει να αφήνει να τον πατούν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στην προοπτική της απόκτησης περισσότερων χρημάτων.

Και ύστερα ήρθε το χάος

Το χάος της κυκλοφορίας καλά κρατεί. Ένας οδηγός ποντικός που ταλαιπωρείται ιδιαίτερα κοιτά ψηλά, προς τη μεριά των μεγάλων αφισών. Και αυτές υπόσχονται μια δόση ευτυχίας. Βασική προϋπόθεση, η δοκιμή των προϊόντων, διαφορετικών οινοπνευματωδών ποτών. Ο ποντικός ενθουσιάζεται με την υπόσχεση, σκαρφαλώνει στις αφίσες, ανοίγει όλα τα μπουκάλια, αδειάζει όλο το περιεχόμενο. Δείχνει ευτυχισμένος. Χαμογελά, ζαλίζεται και πέφτει κάτω. Κανείς δεν δίνει σημασία.

Το κυνήγι μιας δόσης ευτυχίας οδηγεί σε φαρμακείο. Αν δεν μπορούν τα υλικά αγαθά και το αλκοόλ να χαρίσουν ευτυχία, τότε ίσως να μπορούν τα χάπια για την ευτυχία. Ο ποντικός βουτά στο μπουκάλι με τα χάπια. Βγαίνει ευτυχισμένος. Νιώθει πως βρίσκεται στην ύπαιθρο, παραδομένος στην αγκαλιά του πράσινου γρασιδιού και του γαλάζιου ουρανού. Χαμογελά, για λίγο ακόμη. Κάτι συμβαίνει και ξυπνά στην πόλη, με άγχος.

Και που πηγαίνουν όλοι αυτοί οι ποντικοί που είναι εγκλωβισμένοι στο χάος; Ποιος είναι ο προορισμός τους; Αξίζει να δείτε την τελευταία σκηνή. Όταν την είδα, θυμήθηκα τη φράση, "πιάστηκε στη φάκα".

Σκέψεις γύρω από το καρτούν

Βλέποντας το καρτούν αναρωτιόμουν πώς ορίζεται η ευτυχία σήμερα, την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Όταν φαινομενικά έχει βρεθεί λύση στα προβλήματα που μάστιζαν τις κοινωνίες των αιώνων που προηγήθηκαν, και όλα επιτυγχάνονται πιο γρήγορα και πιο εύκολα. Όταν οποιοδήποτε νέο προϊόν κυκλοφορεί στην αγορά ή οποιαδήποτε νέα υπηρεσία δημιουργείται, υπόσχεται να ενισχύσει το συν-αίσθημα της ευτυχίας και την αξία της καθημερινότητας.

Ο αγώνας για την απόκτηση αγαθών που υπόσχονται να μας κάνουν να νιώσουμε την ευτυχία να ρέει μέσα μας ίσως να κρύβει ένα παράδοξο. Την αίσθηση πως αγωνιζόμαστε για την επιβεβαίωση πως είμαστε- ακουγόμαστε- δείχνουμε- νιώθουμε ευτυχισμένοι/ες την ίδια στιγμή που βάζουμε νεκρή ταχύτητα για άλλα συναισθήματα. Αγωνιζόμαστε να νιώσουμε κάτι σημαντικό την ίδια στιγμή που μέσα μας μουδιάζει κάτι εξίσου σημαντικό αν και διαφορετικό. Τι εννοώ;

Χωρίς να μηδενίζω ή να τονίζω την αξία προϊόντων ή υπηρεσιών διαθέσιμων στην αγορά, να πω πως βλέπω πως όλα έχουν τον δικό τους λόγο ύπαρξης, τη δική τους θέση εδώ. Αυτό που με προβληματίζει είναι η δύναμη που φαίνεται πως αυτά έχουν αποκτήσει πάνω μας. Σαν άλλες σειρήνες, μας μαγεύουν με όσα υπόσχονται να κάνουν για μας, και μας ωθούν να εναποθέτουμε ελπίδες και προσδοκίες σε όλα αυτά. Κοινός παρονομαστής, μια αίσθηση και δόση ευτυχίας.

Συναισθήματα στον πάγο

Το κυνήγι της ευτυχίας έχει τους κανόνες του, όπως κάθε παιχνίδι. Ένας από αυτούς μας ζητά να βάλουμε κάποια, αν όχι πολλά, συναισθήματα στον πάγο. Έτσι γνωρίζουμε πως είμαστε ευτυχισμένοι/ες όταν δεν νιώθουμε κάποιο σφίξιμο στο στομάχι, από αγωνία ή ανησυχία. Όταν δεν βλέπουμε δάκρυα να κυλούν στα μάγουλά μας, από απογοήτευση και θλίψη. Ή τα μάγουλά μας να κοκκινίζουν, από θυμό ή αμηχανία. Είναι λες και έχει μπει ένα μεγάλο κόκκινο Χ σε συναισθήματα που κάτι έχουν να μας πουν, συναισθήματα όπως η αγωνία, η θλίψη, ο θυμός. Αν όλα τα αγαθά έχουν λόγο ύπαρξης, τότε και όλα τα συναισθήματα, όλες οι αισθήσεις, υπάρχουν για κάποιον λόγο. Χωρίς τεχνική επεξεργασία, χωρίς κώδικες ή πρότυπα, μια μορφή ανθρώπινης δημιουργίας, "προϊόντα" εσωτερικής διαδικασίας. 

Αναρωτιέμαι, τι αποκλείει το ένα από το άλλο; Το να νιώθουμε ευτυχισμένοι/ες, να νιώθουμε χαρά, ακόμη κι όταν την πόρτα της ψυχής μας χτυπούν η αγωνία, η θλίψη, ο θυμός. Τι πιστεύουμε πώς θα συμβεί αν ανοίξουμε την πόρτα και ακούσουμε προσεκτικά, τι έχουν να μας πουν; Και μετά να τα  ξεπροβοδίσουμε, με χαμόγελο, για όσα μάθαμε από αυτά. Δεν είναι σημαντικό, να μπορούμε να βλέπουμε την παλέτα των συναισθημάτων, όποια απόχρωση κι αν φέρουν αυτά; Τίποτα νεκρό, θα πω, τίποτα παγωμένο μέσα μας. Δεν είναι ευτυχία, να μπορούμε να νιώθουμε το μέσα μας ζωντανό; Ένα σπίτι με αγαθά που εξυπηρετούν σκοπούς ελεύθερους από το ατέρμονο κυνήγι της ευτυχίας.